სტანდარტიზაცია და სისტემები

              standartizacia da sistemebi

    devid tomasi aRniSnavs, rom onlain sistemebSi ar aris gaTvaliswinebuli momxmareblis moTxovnileba/saWiroeba standartizebuli aRwerisadmi. onlain sistemebi qmnian sxvaobas momxmareblisTvis. sdandartizacia damaxasiaTebeli iyo sabaraTe katalogebisTvis. momxmarebelebs, romlebic icnobdnen erT katalogs SeeZloT igive codna gamoeyenebinaT sxva katalogebSic da raime sirTules ar xvdebodnen. standartizacia ar xdeba swrafad.mas didi dro sWirdeba CamoyalibebisTvis. standartizaciis nakleboba gvaxsenebs wina saukunes, rodesac katalogebi Seicavdnen sxvadasxva zomis baraTebs da informacias, romelic baraTze iyo aklda Tanmimdevruloba.

   standartizacia gaCnda, rodesac melvil devisis katalogis yuTma ajoba sxva zomis katalogebs. biblioTekis katalogebSi me-20 s-is meore nawilSi iyo mowodeba sastandarto programebis onlain katalogebisTvis. rogorc mart liim ganmarta: ,,opakSi standartizaciis naklebobis gamo katalogis momxmarebels SeiZleba gauWirdes erTi opakis codnis gamoyeneba sxva saZiebel opakSi sxva biblioTekaSi.

  dResdReobiT ar arsebobs realuri standartebi, aris mxolod gaidlainebi da SeTavazebebi. opakis bazarze gamyidvelebis konkurenciis gamo standarti jer kidev ar Camoyalibdeba. gamyidvelebi ayalibeben axal Tvisebebs, TiToeuli gamyidveli sxvadsxava donis mniSvnelobas da aspeqts aniWebs Tavis sistemas. zogs sxvadsxva saZiebeli sistemebi aqvs. gamyidvelebi cdiloben ganaviTaron saintereso standartis programa, moiZebnian sxvadsxva Tvisebebs, raTa daikavon didi adgili sistemis dizainSi, Tumca Semdeg aman SeiZleba xeli Seuwyos sistemis grZelvadian progress. kiTxvis niSnis qveS dgas standartizaciasa da sabazro Zalebs Soris zusti balansis dadgena. onlain saZieblebic gansxvavdebian da aqac mcirea standartizacia. es aris gagrZeleba nabeWd saZiebelSi arsebuli naklebi standartizaciisa. Cans, rom komerciuli sawarmoebi ar arian dainteresebuli standartizaciiT.

 

  mTavari sfero, romelSic aSkaraa standartizaciss nakleboba aris sistemuri gamoCena. gamoCena SeiZleba 2 jgufad daiyos: 1. Ziebis Sedegebis gamoCena; 2. Canawerebis gamoCena. orive gulisxmobs saekrano mowyobis ganlagebas.

   Ziebis Sedegebis gamoCena.  mTvaria pirveli Zebnis Sedegebi rogor gamoCndeba-rogorc calkeuli Canawerebis sia Tu saTaurebis sia, romelic manam aris warmodgenili sanam realuri Canawerebi gamova. mag: zogi sistema rodesac eZeben avtors gvarad bensons gamoiyvans yvela bensons. am sistemaSi saxelebia anbanis mixedviT ganlagebuli. adamians SeuZlia gadaikiTxos sia da ipovos Sesabamisi saxeli. ar gamoaqvs nawarmoebebi. aq unda gadavxedoT orives avtorsa da nawarmoebis saTaurs da ara saxelebs pirvel rigSi.

     meore sakiTxia,Tanmimdevroba. pirveli katalogebi muSaobdnen,,last in,first out”   principiT. rodesac sistema ganviTarda mas gamohqonda pasuxebi konktetul saZiebelze, rogoricaa avtori da saTauri anbanis mixedviT.

   rodesac sistema daixvewa,momxmarebls mieca saSualeba akontrolos gamoCenili informacia. umetes sistemebSi momxmarebels SeuZlia miuTiTos winaswargansazRvruli sia parametrebis, Tu rogor surT, rom Zebnis Sedegebi iyos daxarisxebuli. mag: Tu erTi irCevs Sedegebs daxarisxebuls avtoris mixedviT,naCvenebi iqneba daxarisxebuli sia ,magram es SeiZleba ar iyos is,rac momxmarebels ainteresebda.

  gasul wlebSi zogma instituciam daamata Ziebis saxeebi, rogoricaa endeka, maT informaciul sistemebSi,rac iTvaliswinebs daTvalierebas sxavadsxva nawilebis/aspeqtebis saSualebiT(faceted browsing). es eyrdnoba indeqsebis meta monacemebs, rac Seqmnilia sistemis mier, imisaTvis, rom uzrunvelyos axali da saintereso Zebnis Sedegebis dajgufebis gzebi. nacvlad imisa, rom Caweri sakvanZo sityva da gamoCndes Sedegebi, sxvadasxva nawilebis mixedviT Ziebis sitema ajgufebs Sedegebs garkveuli aspeqtebis kuTxiT. mag:sagnobrivi, formatis,avtoris,regionis, enis mixedviT. msgavsi aspeqtebis Sesabamisad dajgufebuli SedegebiT,momxmarebels aqvs saSualeba daiwyos yvelaze DSesabamisi saTanadao SedegebiT.

Canawerebis gamoCena.

  sanam saqme gveqneba Canawerebis gamoCenasTan,ramdenime kiTxvas unda gaeces pasxui.esenia: uzrunvelyofs Tu ara Cveneba saTanado,Sesabamisi raodenobis informacias? romeli velebi unda iyos naCvenebi? ra kategoriebi unda iqnas gamoyenebuli? ra TanmimdevrobiT SeiZleba gamoCndes informacia?

 informacia,romelsac katalogi Seicavs xelmZRvanelobs didi xnis dawesebuli da Sedgenili wesebiT.sakatalogo Canaweri moicavs ZiriTad da damatebiT Senatans. bevri Canaweri SeiZleba iyos didi,mag: damatebiT Sinaaris SeniSvnebi, an mokle.  indeqsis CanawerebSi Sesuli informacia aris sruliad cvalebadi.

MARC is Canawerebis SemTxvevaSi katalogizatoris mier Setanili informacia xSirad uxilavia momxmareblis mier. (mag. kodirebuli informaciis SemTxvevebi)

  Kkargi dizainis sistemis SemTxvevaSi, koduri informacia SeiZleba daprogramebuli iyos  warmosadgenad/disfleisvis an mosaZebnad,magram arc erTis SemTxvevaSi informacia ar aris xelmisawvdomi.  saZieblebs aqvT Tavisi kodirebis sqema, an MARC-ze dafunebuli an dasawyissi Seqmnili. Isini anTavseben informacias sxvadasxvagvaad, xSirad momxmarebels aZkleven saSualebas akontrolos  informaciis tipi da raodenoba. metainformaciis warmodgenis sxva gza ar arsebobs.

 Oonlain katalogebSi aris mravali gza informaciis Cvenebisa. SeiZleba iyos erT an or xaziani versia, mokle axsna an sruli Cveneba.  Tumca sityva << full’’ – sruli iSviaTad niSnavs imas ,rom CanawerSi mTeli informacia iqneba warmodgenil. zogierTi sistema marTlac rom  gvaZlevs saSualebas vnaxoT MAMARC Canaweri.defoltirebuli warmodgena ,rodesac Zebnis pasuxad gamodis erTi Canaweri an rodesac momxmarebeli irCevs Canawers CamonaTvlis sanaxavad, aris mokle varianti xSirad. defoltirebuli Cveneba sxvadasxvagvaria sxvadasxva sistemaSi. Aaseve sistemebi gansxvavdeba im informaciis raodenobiTA da saxeobiT, romelic ugulebelyofilia sruli Canaweridan,raTa mokled iyos warmodgenili. Elisan qarelim da tresi timonsma Seiswavles 122 vebkatalogi da daadgines, rom avtori, saTauri, da gamomcemlobis are warmodgenilia erTi defoltirebuli  CanaweriT,magram sxva areeebi/sferoebi wamodgenilia iSviaTad da is,rac aris warmodgenili, aris Seusabamod naCvenebi. ( mag: saTauris sfero xSirad Seicavs pasuxismgebeli pirisgancxadebas, zogjer ar Sicavs). Tomasis gancxadebiT momxmareblisTvis sferoTaA mcire raodenobaa gamosadegi. Aamitom unda arsebobdes gaidlainebi,romelic aarCevs yvelaze moTxovnad sferoebs warmosadgenad.

 sistemebi erTmaneTisgan gansxvavdebian CanawerebSi arsebuli metamonacemebis kategoriebad dayofiT. Aaq gansxvavebas  qmnis terminologiac.am mxriv problema eqmneba seeriul Canawerebs.infromacia yvelaze zusti kategoriiT SeiZleba damabneveli iyos momxmareblisTvis. amave dros, kiTxvis niSnis qveSaa metamonacemebis kategoriebad dayofis saWiroeba. Kkategoriebi SeiZleba damabneveli iyos da SeiZleba yvelaferi ver moicvas sferoSi. Mmag:MARCis formatSi 245 sfero kategoriiT saTauri, Seicavs kidev pasuxismgebeli pirebis gancxadebebs. ( adamianebi an korporaciuli organoebi, romlebic pasuxismgebeli arian informaciis inteleqtualur Sinaarsze.) tomasi miuTiTebs, rom miuxedavd imisa, rom bevri momxrea kategoriebad dayofisa, ar arsebobs empiriuli mtkicebuleba,rom kategoriebad dayofili Cveneba umjobesia. vinmem SriZleba ifiqros, rom arakategoriebad informaciis Cveneba( mag: ISBBgamoyeneba rogorc iyo 7.1- 7.3) ar gamoiwvevs did problemas momxmareblisTvis da mokle Canawerebis SeiZleba gauqmdes.magram, kategoriebi da mokle Cvenebebi isev arsebobs.

 Mmokle CanawerebSi problemas qmnis is, rom maTSi mocemuli infomacia Seusabamoa sistemidan sistemaSi. zogierTi Slis zogierT SeniSvnas, romelic damabnevelia,zogic inaxavs mxolod pirvel SeniSvnas. ESeniSvnebi Seqmnilia imisTvis, raTa mogvces informacia, rom ufro naTeli gaxados monacemi , romelic adreul ganmartebaSi iyo mocemuli. SeniSvnebis gareSeE,momxmarebeli SecdomaSi iqneboda Seyvanili mocemuli informaciiT. zogierT sistemaSi, Temis saTauri ar aris mocemuli Tavdapirveli Cvenebisas. zogierTi mokle warmodgenisas ar aris mocemuli pasuxismgebeli piris gancxadeba an damatebuli Canaweri. Tu momxmarebeli eZebs meore avtors an sxva avtors, mokle warmodgenisas SeiZleba ver ipovos is pirovneba an korporaciuli organo,gansakuTrebiT, maSin, rodesac pasuxismgebeli piris gancxadeba ar aris miTiTebuli saTauris areSi. Aman SeiZleba dabneva gamoiwvios Tu momxmarebelma ar icis rom, kategoria ,,avtori’ gamoiyeneba mxolod pirvelad naxsenebi pasuxismgebeli pirovnebis an organosTvis. Aaxal sistemaSi ver gadavalT im molodiniT, rom metamonacemi ucvleli  darCeba.

Mmomxmareblis winaSe arsebul problemebs Soris umTavresia gansxvaveba napovni Sedegebis CamonaTvalis TanmimdevrobaSi. Tu informacia ganlagebulia qronologiurad, is mocemuli iqneba an aRmavali an damavali principiT. Tu is alfabeturia, uamravi gza arsebobs kompiuteris daprogramebis anbanur rigze., romelzec gavlenas axdens punqtuacia, Sualedebiani ganlageba da msgavsi sxva faqtorebi. rTulia agreTve cifruli ganlageba, rom aRaraferi vTqvaT im problemaze Tu ricxvebi asoebis Semdegaa Tu manmade mocemuli. E

 DgamoCenis gaidebi. sxvadasxvagvarma damokidebulebam disfleis 2 tipisadmi( mopovebuli Sedegis disflei da Canawrebis disflei) gamoiwvia muSaoba gaidlainebze standartizebuli disfleisTvis. IFLA-is ( biblioTekebis asociacebis da institutebis saerTaSoriso federacia) jgufma 1999 gamosca gaidlainebi, raTa daxmareboda biblioTekebs TavianT OPAc –s  SeqmnaSi an xelaxla SeqmnaSi. gaidlainSi mocemuli iyo 37 principi, romlebic efuZneboda katalogis miznebsa da momxmarebelTa mier warmoebuli Ziebis tips.

 Ggaidlaini gvirCevs difoltis standartul kompleqts, romlebic ganimarteba, rogorc Tvisebebi, romelic unda arsebobds im momxmareblisTvis,romelsac ar gaukeTebia arCevani, agreTve aq igulisxmeba is momxmarebeli,romelsac surs pirdapir daiwyos Zebna yovelgvari instruqciis gareSe. rekomendirebuli  difolTebi rom farTod iyos danergili momxmarebeli did sargebels naxavda imiT, rom SeZlebda erT biblioTekaSi SeZenili Zebnis Uunar-Cvevebis gamoyenebas sxva biblioTekaSi.

  IFLa-s jgufis da sxva mkvlevarebis mcdeloba fokusirebuli iyo momxmarebelTa moTxovnilebaze Zlieri, magarm advilad gamosayenebeli saZiebeli instrumentebisadmi. Mmagram ar iyo imis garantia, rom sistemis gamyidveli Seasrulebda am gaidlainebs. Aarc 1999is gaidlainebs da arc OPAC-is disfleis kvlevis 3ma dekadam ar moaxdina gavlena integrirebuli biblioTekebis sistemis dizainze. erTaderTi Zala , romelic gavlenas moaxdens gamyidvelebze aris meti da meti sabazro wili.

სტანდარტიზაცია და სისტემები

ხელმისაწვდომობა; ავტორიტეტული კონტროლი კონტროლი

             metamonacemebi:xelmisawvdomoba

                 wyaros kontroli

   sakiTxi mimarTulia Semdeg kiTxvebze pasuxis gasacemad: rogor gavxadoT resursebi xelmisawvdomi momxmareblisTvis? rogor SeiZleba erTi da igive saxelis mqone adamianebisa da organizaciebis garCeva erTmaneTisgan? ra standratrebi da saSualebebi aris sasargeblo xelmisawvdomobisa da kontrolosaTvis da a.S.

   bevr onlian sistemaSi sakvanZo/ZiriTadi sityviT(qivordiT)Zebna aris SesaZlebeli. Tu momxmarebelma icis romeli sityva an saxelia gamoyenebuli aRweraSi qivordiT Zebna warmatebuli iqneba. magram Tu moxmarebelma ar icis zusti sityva an saxeli unda gamoicnos. es xan warmatebiT sruldeba xan ara. bevr sityvas inglisur enaSi aqvs erTze meti mniSvneloba. bevrma kvlevam aCvena, rom momxmareblis umetesoba ar iyenebs erTsa da imave sityvas erTi mniSvnelobiT. mwerlebic TavianTi karieris ganmavlobaSi ar inarCuneben erTsa da imave saxels. bevr adamians aqvs erTi da igive saxeli. korporaciuli organizaciebi ar iyeneben erTi da give saxels TavianT dokumentebSi. isini ar arian yvelasTvis cnobili saxelis erTi formiT. bevr organizacias aqvs erTi da igive akronimi-abreviatura. originali da axali versia yoveTvis ar aris erTi da igive. am da sxva mizezebis gamo biblioTekebis samyarom gaiazra, rom bibliografiul Canawers sWirdeba Access point- iseTi ram rac uzrunvelyofs xelmisawvdomobas da   igi    saWiroa iyos gamoxatuli sistemidan sistemaSi, sanam ramdenime Canaweri gamoiyenebs erTi da igive sityvasa da saxels.

  ukanasknel 2 aTaswleulSi bevri energia daixarja garkvevaSi, ra aRweriTi metamonacemebi sWirdeba informaciul resurss da rogor SeiZleba moxdes aRweris daSifvra CvenebisaTvis.

                   

              bibliografiuli kavSirebi

   nawili informaciuli resursisa arsebobs izolaciaSi. umravlesobas aqvs sxvadsxva saxis kavSiri sxva resursebTan. informaciul resurss SeiZleba hyavdes Semqmneli/avtori, romelsac aseve Seqmnili aqvs sxva resursebi. mas SaeiZleba hyavdes erTi da igive gamomcemeli. resursu SeiZleba iyos gamoqveyneba igive naSromisa, magram sxvadasxva formatSi da sxva saSualebiT. erT resurss SeiZleba hqondes Sinaarsi, rac aris msgavsi sxva wyaros Sinaarsisa. SeiZleba iyos komentari  sxva naSromze, didi naSromis raRac nawili da a.S. warmatebuli dokumentis aRdgena damokidebulia aseTi kavSirebis dadgenaze. aRdgena gaumjobesebulia maSin,rodesac aseTi kavSirebi naTeli da gasagebia.infrmaciis aRdgenis sistemebi muSaobs im principiT, rom momxmarebeli, romelic dainteresebulia erTi sakiTxiT, aseve SeiZleba dainteresdes am sakiTxTan dakavSirebuli sxva masaliT. rodesac kavSirebi ar aris aRwerili momxmarebels SeuZlia aRmoaCinos is mxolod SemTxveviT. Access point-s SeuZlia gaakeTos kavSirebi zustad.

   msgavsi kavSirebis kategoriebad ganawileba daiwyo 1980w. barbara tiletma warmoadgina taqsonomia-anu bibliografiuli erTierTkavSirebis sistematika:

1.   tolfasobis kavSirebi- aRmoCnda erTnairi manifestaciebis aslebSi, igulisxmeba agreTve aslebi, axali gamocemebi, fotoaslebi da a.S.

2.   gadamuSavebuli/warmoebuli kavSirebi-aRmoCnda aslebis saxecvlilebebSi. igulisxmeba gamocemebi,Sesworebuli gamocemebi, axali naSromebi dafuZnebuli sxva naSromis stilze an Tematikaze.

3.   aRweriTi kavSirebi-aRmoCnda aRweris kritikaSi, sefasebaSi, naSromis mimoxilvaSi. igulisxmeba wignis mimoxilva, anotacia, komentarebi.

4.   mTliani nawilebis kavSirebi(mTelis da nawilis kavSiri)-igulisxmeba kavSiri didi naSromis Semadgenel nawilebs Soris Soris.mag: Jurnalis statiebi, ruka atlasze da a.S.

5.   Tanmxlebi kavSirebi- aRmoCenilia bibliografiul manifestaciebSi, romelic Seqmnilia naSromis Sevsebis mizniT. mag teqsti danarTiT.

6.   Tanmimdevruli kavSirebi- igulisxmeba bibliografiuli manifestaciebi, romelic gagrZelebulia an win uZRvis sxva manifestacia.

7.   saerTo damaxasiaTebeli kavSirebi-aRmoCenilia naSromis saerTo maxasiaTeblebSi.rogricaa saerTo avtori, saTauri da a.S.

riCard smiraglia warmoadgens Semdegs tiletis warmoebuli kavSirebis mixedviT.

1.   Tanadrouli-erTdrouli wyaro-igulisxmeba naSromi gamoqveynebuli or gamomcemlobaSi axlo TanmimdevrobiT.

2.   momdevno wyaro-naSromi gadamusavebuli erTel an metjer da gamocemuli axleburad.

3.   Targmani naSromis wardgena originalis garda sxva enaze

4.   gafarToeba-originali naSromi, romelsac damatebuli aqvs ilustraciebi, komentarebi.

5.   warmoqmna /Extraction/(procesi mopovebis miRebis raimis)- informaciis mopoveba Sesabamisi wyaroebidan

6.   gadakeTeba literaturuli naSromis-saxeSecvlili naSromis gamoqveyneba.

7.   warmodgenebi-naSromis xmovani an vizualuri Canawerebi.

  aseTi kavSirebi rom swori gaxdes, sWiroa arsebobdes Camoyalibebuli wesebi, romelic Seqmnis mas, rasac elen svenoniusi uwodebs samuSao enas; amisTvis ki saWiroa samuSao ID  da albaT iseTi damakavSirebeli meqnizmi, rogoricaa SeniSvnebi. e ski Tavis mxriv moiTxovs namuSevris Tanmimdevrul ganmartebas.AAACR-ma uzrunvelyo samuSao ena. AACR- anglo amerikuli katalogis wesebiT identifikacia ZiriTadad aris avtorisa da saTauris kombinacia. magram im SemTxvevaSi Tu avtori ar aris gavrcelebuli naSromis ID aris saTauri.

ხელმისაწვდომობა; ავტორიტეტული კონტროლი კონტროლი

ფედერალური გეოგრაფიული მონაცემების კომიტეტი

                                               nana cercvaZe

                          FGDC

        federaluri geografiuli monacemebis komiteti

                         CSDGM

Sinaarsis standarti cifruli geosivrculi metamonacemebisTvis

    am standartis saTauri aris Sinaarsis standarti cifruli geo-sivrculi monacemebisTvis; magram is agreTve kargad iyo cnobili, rogorc FGDC metamonacemebis standarti. 1994 wels, rodesac kongresma Caabara sakancelario samuSaos gardaqmnis saqme da menejmentis ofisi, mimarTuli  federaluri saagentoebisadmi, rom SeeqmnaT da gaekeTebinaT sajarod xelmisawvdomi metamonacemebic, TavianT sainformacio holdingSi. im instruqciiTa da miTiTebiT, rom yovelma organizaciam dokumentiT daadasturos yoveli axali geosivrculi monacemi.

  geosivrculi monacemebi igulisxmeba informacia, romelic gansazRvravs geografiul mdebareobas,bunebriv maxasiaTeblebs, dedamiwis sazRvrebs.es informacia SeiZleba miRebul iqnas sxva monacemebisganac. Tanamgzavris gamoyenebiT uzrunvelyos suraTebi da informacia dedamiwis Sesaxeb.

   standartis miznebia uzrunvelyos saerTo terminologiisa da ganmartebebis gamoyofa da dabalanseba metamonacemebisa da cifruli geosivrculi monacemebis Sesaxeb.

     FGDC aviTarebs geosivrculi monacemebis standartebs. xels uwyobs,  ganviTarebasa da gaziarebas da sivrculi monacemebis gamoyenebas. axdens  geografiuli monacemebis organizebas.

     FGDC standarti Sedgeba elementebis identifikaciisa da ganmartebebisagan. is ar karnaxobs Sinaarsis an daSifvris sqemas, is uzrunvelyofs informacias Rirebulebebis Sesaxeb, romelic unda iyos gaTvaliswinebuli monacemTa elementebisas. is uzrunvelyofs gzas momxmareblisTvis, rom icodnen  ra resursebia xelmisawvdomi, sad unda naxon monacemebi, rogor moipovon informacia. standartis versia 2.0. gamoqveynda 1998 wels. is Seicavs Semdeg detalebsa da segmentebs:

1.   identificirebuli/ZiriTadi informacia

2.   informacia monacemTa xarisxis Sesaxeb, monacemTa nakrebis xarisxis zogadi Sefaseba.

3.   sivrculi monacemebis organizebis informacia-gamoiyeneba warmoadginos sivrculi informacia monacemTa nakrebis Sesaxeb.

4.   sivrculi sacnobaro informacia-gulisxmobs daSifvras, koordinacias monacemTa jgufis Sesaxeb.

5.   organizaciis da atributis informacia

6.   gavrcelebuli/dadgenili informacia

7.   metamonacemebis sacnobaro informacia

8.   damowmebuli informacia

9.   drois informacia-informacia movlenis Sesaxeb dRisa da saaTis mixedviT.

10.  sakontaqto informacia-aRwers da niSnavs urTierTobas adamians(ebs) da organizacias(ebs) Soris dakavSirebuls monacemTa jgufTan.

   yvela am segmentSi elementebi aris CamoTvlili. mag: metamonacemebis sacnobaro informaciis  seqciaSi elementebis CamoTvla iwyeba: 1. TariRi; 1. statiis TariRi; 3. momavali statiis tariRi; 4. kavSiri; 5. standartuli saxeli; 6. standartuli versia da a.S. TiTqmis yvela elementi moixsenieba, rogorc ,,Tavisufali teqsti”.

  msgavsad sxva standartebisa, kodirebisTvis rekomendebulia XML.

ფედერალური გეოგრაფიული მონაცემების კომიტეტი

სპეციფიური დომენის მეტამონაცემების სქემები

ბევრი მეტამონაცემის სქემა შემუშავებულია განსხვავებული საზოგადოების მიერ, რათა გამოყენებულ იქნეს სპეციფიურ სიტუაციებში სპეციალიზებული რესურსებისთვის. ის მოწოდებულია აღწერისთვის, რომელიც მოიცავს საჭირო დეტალებს, რაც გამოადგება მომხმარებელს ძიებისას.

ზოგადი საერთაშორისო სტანდარტის საარქივო აღწერა (ISAD)

ISAD სტანდარტი გვაძლევს სახელმძღვანელოს საარქივო აღწერისათვის. ისევე როგორც ISBD, მათი მიზანია, რომ ისინი გამოყენებულ იქნეს ეროვნულ სტანდარტად ან როგორც ეროვნული სტანდარტის განვითარების საფუძველი. ის შექმნილია, რათა ხელი შეუწყოს საარქივო აღწერების შექმნას, როგორც "იდენტიფიცირება და კონტექსტის ახსნა" და საარქივო მასალების შემადგენლობა, რომელიც მათ ხელმისაწვდომობას შეუწყობს ხელს. ბევრი ინფორმაცია შეძენილი და ჩაწერილია საარქივო რესურსების მენეჯმენტის ყველა ეტაპზე. ISAD-ის წესები არსებობს იმისათვის, რომ მოხდეს მასალების აღწერა საწყის ეტაპზევე, როცა გადაწყდება მათი შენარჩუნება და კონტროლის სტანდარტების წესები არ ხსნის იმას, თუ როგორ უნდა აღიწეროს სპეციფიური მასალები, როგორიცაა ხმოვანი ჩანაწერები, რუკები და ა.შ. სახელმძღვანელოები, რომლებიც უკვე არსებობენ მსგავსი მასალებისთვის, შესაძლოა განხილულ იქნას საჭიროებისამებრ.

ISAD-ს აქვს 26 ელემენტი, რომელთაც აქვთ თავიანთი წესები, რომლებიც მოიცავს ელემენტის სახელს, ელემენტის მიზანს აღწერილობაში, წესებს, რომლების ვრცელდება ელემენტზე და მაგალითებს (თუ შესაძლებელია). ელემენტები ორგანიზებულია აღსაწერი ინფორმაციის შვიდ ველში:

1) საიდენტიფიკაციო (განმსაზღვრელი) ველი- რომელიც აერთიანებს იმ ინფორმაციას, რაც საჭიროა აღსაწერი ერთეულის განსასაზღვრად.

2) კონტექსტის ველი- აერთიანებს ინფორმაციას აღსაწერი ერთეულის წარმოშობის და მეურვეობის შესახებ.

3) შინაარსის და სტრუქტურის ველი- აერთიანებს ინფორმაციას საგნის შესახებ და აღსაწერი ობიექტის მოწყობის შესახებ.

4) წვდომის და გამოყენების მდგომარეობის (შესაძლებლობის) ველი- მოიცავს ინფორმაციას აღსაწერი ერთეულის ხელმისაწვდომობაზე.

5) მოკავშირე მასალების ველი- მოიცავს ინდორმაციას სხვა საინფორმაციო რესურსებზე, რომლებსაც მნიშვნელოვანი ურთიერთობა აქვთ აღსაწერ ერთეულთან.

6) შენიშვნების ველი- მოიცავს იმ ინფორმაციას, რომელიც შეუძლებელია სხვა რომელიმე ველში შესულიყო.

7) აღწერის კონტროლის ველი- მოიცავს ინფორმაციას საარქივო აღწერის მომზადებაზე (მაგ.: ვის მიერ, როდის, როგორ, როდის შესწორდა და ა.შ.).

მხოლოდ რამოდენიმე ამ ელემენტთაგანია განხილული, რომლებიც საჭიროა აღწერილი ინფორმაციის საერთაშორისო გაცვლისთვის:

• ცნობის კოდი- სტანდარტული ქვეყნის კოდი, საცავის კოდი და ადგილობრივი საცავის სპეციფიური ნომრები.
• სათაური- ლაკონური სათაური ავტორობის, საგნის და მასალის ფორმის.
• შემოქმედი- კონკრეტული კოლექციის ავტორი.
• თარიღ(ებ)ი- აღსაწერი ერთეულის მახასიათებლები- მონაცემები სიდიდეზე, რაოდენობაზე, ზომაზე
• აღწერის დონე- აღსაწერ ჯგუფებზე მონაცემები(მაგ.: ფონდებზე ან ქვე-ფონდებზე, სერიებზე, ქვე-სერიებზე, ფაილებზე ან ელემენტებზე)

სტანდარტი არ კარნახობს კოდირებას, რომელიც უნდა იქნას გამოყენებული, არამედ უფრო მეტი თანამშრომლობაა EAD DTD-ს განვითარებისთვის.

არქივების აღწერა: შინაარსის სტანდარტი (DACS)

DACS-ი არის საარქივო მასალების აღსაწერი სტანდარტი, რომელიც მიღებულია ამერიკის შეერთებული შტატების საზოგადოების უმრავლესობის მიერ. მან ჩაანაცვლა: არქივი, პირადი ბიულეტენები, ხელნაწერები (APPM-Archives, Personal Papers and Manuscripts), რომელიც იყო შინაარსის სტანდარტი და დაფუძნებული იყო AACR-ზე (Anglo-American Catalog Rules (Second Edition)) და გამოიყენებოდა საარქივო საზოგადოების მიერ როგორც სტანდარტი MARC-ის კატალოგის ჩანაწერების შექმნამდე. (AACR2 მხოლოდ ჩონჩხი იყო ხელნაწერებისთვის და აცნობიერებდა სხვა საარქივო აღწერილობისთვის საჭირო სტანდარტის აუცილებლობას).

DACS-ი დაფუძნებულია საერთაშორისო საარქივო სტანდარტზე (ISAD) და გამოიყენება საარქივო და ხელნაწერი მასალების ნებისმიერი ტიპის და დონის აღწერილობის შესაქმნელად და ასევე მოიცავს საკატალოგო ჩანაწერებს.

DACS-ი შედგება 3 ნაწილისგან:

1. საარქივო მასალების დადგენა
2. ავტორების დადგენა
3. სახელის ფორმისთვის.

არსებობს საარქივო აღწერილობის 25 ელემენტი:

• საიდენტიფიკაციო ელემენტები

1. ცნობის კოდი
2. საცავის სახელი და მდებარეობა
3. სათაური
4. თარიღი
5. აღწერილობა
6. ავტორის სახელი
7. ადმინისტრაციულ/ბიოგრაფიული ისტორია

• შინაარსობრივი და სტრუქტურული ელემენტები

1. არეალი და შემადგენლობა
2. მოწყობის სისტემა

• გამოყენებული ელემენტის ხელმისაწვდომობის პირობები

1. ხელმისაწვდომობის მმართველი პირობები
2. ფიზიკური ხელმისაწვდომობა
3. ტექნიკური ხელმისაწვდომობა
4. მმართველი პირობები და გამოყენება
5. მასალის ენა და სკრიპტები

• შეძენის და შეფასების ელემენტები

1. ისტორია
2. შეძენის წყარო
3. ზრდა (მოსალოდნელი დამატებები)

• მონათესავე მასალების ელემენტები

1. ორიგინალის არსებობა და მდებარეობა
2. ასლის არსებობა და მდებარეობა
3. დაკავშირებული საარქივო მასალები
4. პუბლიკაციის შენიშვნები

• შენიშვნების ელემენტები

1. შენიშვნები

• მართვის ელემენტების აღწერა

1. მართვის აღწერა

აღსაწერ საარქივო მასალებსა და საბიბლიოთეკო რესურსებს შორის დიდი განსხვავებაა. გარდა კოლექციების დონეებზე აღწერის ფოკუსირებისა, საარქივო მასალებს ხშირად არ აქვს ოფიციალური სათაური. გაიდლაინები იმისთვისაა შექმნილი, რომ შეიქმნას სათაური. არქივი, როგორც წესი, შეიცავს იმ მასალებს, რომლებიც არ გამოქვეყნებულა. თუ კოლექცია გამოქვეყნებულია, მაშინ გამოქვეყნებული ვერსია აღარ არის საარქივო მასალა. საარქივო მასალას არ აქვს სერიები, როგორც ეს განსაზღვრულია საბიბლიოთეკო საზოგადოებაში. საარქივო "სერიები" არის ლოგიკური ჯგუფები: ფაილების, წიგნების, კორესპონდენციების ან სხვა დოკუმენტების ნაკრებების. ამრიგად, DACS-ი არის განსხვავებული სტანდარტი, რომელიც დაშიფვრის მაგალითებს აძლევს EAD-ს და MARC 21-ს.

კოდირებული საარქივო აღწერა (ЕАD)

EAD შეიქმნა ძიების დამხმარე საშუალებების დაშიფვრისათვის. ის არის მონაცემთა სტრუქტურის და არა მონაცემთა შემადგენლობის სტანდარტი. ის არ განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა მოხდეს მონაცემთა ფორმულირება.

სპეციფიური დომენის მეტამონაცემების სქემები

Getty Museum

ილიაუნის ელექტრონული ბიბლიოთეკა

Publish Post

AACR2 (Anglo-American Caraloguing Rules. Second Editional)

AACR2 ადგენს უამრავ წესებს, ის დაფუძვნებულია კანონებზე რომელსაც შეუძლია დაალაგოს ერთი და იგივე წყობაში ეს წესები .

პირველი მნიშვნელოვანი სამუშაო იქმნება ინდივისუალურად. რა შემთხვევაშიც პირველი წვდომის წერტილი არის პიროვნების სახელი ( ან სუროგატის სახელი). თუ ავტორი არის უცნობი ან დაუდგენელი ყველა შემთხვევაში პირველი წვდომის წერტილი არის სათაური. სხვა სამუშაო იქმნება რამდენიმე პირის, კორპორატიული ინსტიტუციის ან ოჯახის მიერ. რომელთა პასუხისმგებლობაც შეიძლება იყოს სინქრონული ან არასინქრონული.

როცა პასუხისმგებლობა სინქრონულია, ეს ნიშნავს რომ ძირითად სამუშაოს  ქმნიან პიროვნებები ან კორპორატიული ინსტიტუციები. ამ შემთხვევაში პირველი წვდომის წერტილი არის ძირითადი პასუხისმგებლობის ნაწილი, თუ ის იდენტიფიცირებული. თუ არ არის პასუხისმგებლობის ნაწილში ერთი ძირითადი  იდენტიფიცირებული, ამ შემთხვევაში პირველი ორი ან სამი, რომელთაც ერთნაირად აქვთ პასუხისმგებლობა ამოვარჩევთ ძირითადს. მაგრამ თუ სამზე მეტი პასუხისმგებელი მხარეა და არცერთი არ არის იდენტიფიცირებული რომ აქვს პასუხისმგებლობა, ამ შემთხვევაში ძირითადი წვდომის წერტილი იქნება სათაური.

როცა პასუხისმგებლობა არის არასინქრონული, ეს ნიშნავს რომ პასუხისმგებლობელმა ნაწილილებმა გააკეთეს სხვადასხვა სახის კონტრიბუციები არსებული სამუშაოსთვის. არსინქრონული პასუხისმგებლობისთვის არსებობს სამი სახეობა:

1. პასუხისმგებლობა იცვლება დროთა განმავლობაში, რის შედეგადას სამუშაოს მოდიფიცირება ხდება.

2. პასუხისმგებლობა იცვლება ახალი სამუშაოს შექმნის განმავლობაში (მხატვარი და მწერალი).

3. სამუშაო რომელიც წარმოშობილია კორპორატიული ინსტიტუციებიდან,  მაგრამ დაწერილია ერთი ან მეტი პიროვნების მიერ.

როცა პასუხისმგებლობა იცვლება მუდმივად, პირველი წვდომის წერტილი არის  პირველადდაწყებითი ავტორი. სანამ გახდება ნათელი შემდეგი ავტორის ვინაობა. მაგალითად: თუ რაიმე ნაშრომი ითარგმნა რომელიმე ენაზე და მთარგმნელმა  კომენტარები დაამატა, მაგრამ ნაშრომის ძირითადი ნაწილი ორიგინალიდან უცვლელი რჩება.

არის სხვა სიტუაციაც  როდესაც შემდგომი ავტორი გახდა ძირითადი პასუხისმგებელი. მაგალითად: მწერალმა დაწერა რაღაც ნაშრომი და შემდგომ მოხდა მისი სხვა ვერსიების დამატება, შექმნა ახალი ავტორების მიერ. ამ შემთხვევაში ძირითადი პასუხისმგებელი პირი იქნება არა პირველი არამედ შემდეგი ავტორი.

როცა პასუხისმგებლობა იცვლება ახალი ნაშრომის შექმნის  განმავლობაში, პირველი წვდომის წერტილად მიიჩნევა ნაწილი რომელიც  შექმნილია კონტრიბუციების მიერ. მაგალითად: მწერალი და მხატვარი ერთად ქმნის რაიმეს, ერთად თანამშრომლობს.

როცა სამუშაო შესრულებულია მხატვრისა და მწერლის მიერ მაგრამ, თუ მწერალი ამატებს მხოლოდ მოკლე სათაურს, ძირითადი წვდომის წერტილი იქნება მხატვარ. მაგრამ თუ სამუშაოს ამთავრებს მწერალი და მხატვარი მხოლოსდ ილუსტრირებას აკეთებს, ამ შემთხვევაში პირველი პასუხისმგებელი პირი იქნება მწერალი.

როდესაც პასუხისმგებლობის ნაწილი მოიცავს კორპორატიულ ინსტიტუციებს. Paris Principes and AACR2 ორივე ადგენს სიტუაციების სიას, სადაც კორპორატიული ინსტიტუცია იქნება მთავარი enrty(ჩანაწერი) და არჩევანის შემთხვევაში მთავარი წვდომის წერტილი იქნება პიროვნება ან სათაური. Paris Principes  მიხედვით მთავარი ჩანაწერი უნადა იყოს კორპორატიული ინცტიტუცია როდესაც ნაშრომი გამოქვეყნებულია corporate thought or activity of the body (მაგალითად: ოფიციალური რეპორტები, წესები და რეგულაციები, მანიფესტები და სხვა).

corporate author კონცეფციას საერთაშორისო განხილვის საგანია. ზოგიერთი აღიარებს რომ კოტპორატიულ ინსტიტუციას არ შეუძლია იყოს ავტორი( მხოლოდ ადამიანს შეუძლია ატორობა). როდესაც ახალი AACR გამოვიდა 1970 წელს ეს საკითხიც განიხილეს. და შეთანხმდნენ რომ კორპორატიული ინსტიტუცია არ არის ძირითადი ავტორი, ეს არის გუნდი რომელმაც შეკრა რაიმე დოკუმენტი (ყოველწლიური მოხსენება, კომიტეტების მოხსენება და სხვა), რომელიც  უნდა იქნას ამორჩეული პირველად წვდომის წერტილად.

AACR2 ჩანაწერებში, პირველი წვდომის წერტილი უნდა იყოს სათაური როდესაც:

ნაშრომი არის ანონიმური(უსახელო)

ნაშრომს ყავს სამზე მეტი პასუხისმგებელი  და არც ერთი არ არის პირველადი პასუხისმგებელი.

ნაშრომის შედგენაზე მუშაობს რამდენიმე ავროტი რედაქტორის მიმართულების ქვეშ.

ნაშრომს ყავს კორპორატიული ინსტიტუცური შემქმნელები, მაგრამ ინსტიტუციის წესები მოითხოვს რომ, პირველადი წვდომის წერტილი იყოს სათაური.

Addition Access Points.

კატალოგის ჩანაწერში , პირველი წვდომის წერტილი საკმარისად ვერ უზრუნველყოფს მომხმარებლის მოთხოვნას, რომ იპოვოს სასურველი ინფორმაცია რაც მას სჭირდება. დამატებითმა წვდომის წერტილმა უნდა შეავსოს პირველი წვდომის წერტილი. ყველა შემთხვევა უნდა იქნას განხილული, ყველა პასუხისმგებელი თუ სათაური, რათა დავადგინოთ პირველ წვდომის წერტილის კანდიდატი (თუ ჯერ არ არის არჩეული). მსოფლიო ბიბლიოთეკის კატალოგებში added entries არ ქვია პირველი წვდომის წერტილი.

დღეს, AACR2 დაყრდნობით  ბარათულ კატალოგში არის ოთხი ან მეტი პასუხისმგებელი ნაწილი ერთი და იგივე აქტივობისთვის (მაგალითად: authorship or editorship)-მიერ შექმნილია ნაშრომი და edded entry  კი გაკეთებულია მხოლოდ სიიდან  პირველისიისთვის(რათა დაზოგოს ადგილი ბარათულ კატალოგში).

როდესაც წვდომის წერტილი მოიცავს ყველა პასუხისმგებელს. მომხმარებლისთვის არ არის ადვილი მიხვდეს რომელი ერთი ამოარჩიოს პირველ წვდომის წერტილად. ამორჩეული პირველი წვდომის წერტილის გამოყენება შესაძლებლობას იძლევა დავინახოთ ძიების ლოგიკური  შედეგი. მომხმარებელი არ მოითხოვს იმის გაგებას, თუ ჩვენი სისტემა როგორ მიაწვდის ლოგიკურ მაჩვენებლებს(displays), თუ ეს შესაბამისად არ განხორციელდა ეს სისტემის დიზაინის ნაკლია.